CZARNUSZKA SIEWNA Nigella sativa Linn.

 CZARNUSZKA SIEWNA Nigella sativa Linn.

Jest rośliną która w sposób szczególny wywarła wpływ na zdrowie, moje jak i moich bliskich.

Czarnuszka siewna Nigella sativa L., subtelna, wrażliwa, delikatna roślina rodząca malutkiej wielkości nasiona Semen Nigellae sativae o potężnym potencjale. Od kilku lat uparcie i dociekliwie staram się zdobyć o niej jak najwięcej informacji, posiłkując się publikacjami medycznymi, literaturą, śledząc autorytety naukowe z dziedziny fitofarmakologii oraz prowadzę własne obserwacje jej ogromnej mocy fitochemicznej. Postaram się Wam troszkę o niej opowiedzieć oraz przedstawić wnioski.

Moje szczególne zainteresowanie tą rośliną zaczęło się w dzień zdiagnozowania A. Z. S 

 z nietolerancją pokarmową mojej córki. Medycyna konwencjonalna jako skuteczny lek zasugerowała klasyk : sterydy. Szukałam alternatywy i znalazłam Czarnuszkę siewną Nigella sativa L..Głodna fachowej wiedzy podjęłam naukę i ukończyłam kurs Zielarz – Fitoterapeuta. Z czasem założyłam swoją własną, domową tłocznię oleju i rozpoczęłam kulinarnie wzbogacać dietę nasionkami. Nasiona pozyskuję z polskiej ekologicznej uprawy która wymaga starannego, ręcznego a więc pracochłonnego plewienia. Roślina delikatna nie znosi przesadzania ani sztucznych środków „ochrony” roślin. Stworzyłam ogród ziołowo – owocowo – warzywny. Zaprosiłam również kurki i perliczki uzbrajając się w jajka z wolnego chowu. Sery kupuję od lokalnego hodowcy kóz, które  pasą się na zielonej trawce. W mojej łazience figurują własnoręcznie wykonane mydła ziołowe. Najważniejsze, że po problemie nie ma już śladu a przyzwyczajenie do takiego trybu życia... trwa i się rozwija :-).

Przedstawiam główną bohaterkę wpisu w towarzystwie  :   

Grafika 1

„Rośliny medyczne” Franz Eugen Köhler (1887) Opis do ilustracji : ( z punku widzenia )

Po lewej: CZARNUSZKA SIEWNA Nigella sativa L. Po prawej: CZARNUSZKA DAMASCEŃSKA Nigella damascena L.

Czarnuszka siewna Nigella sativa L. - bogata w związki fitofarmakologiczne. Czarnuszka damasceńska Nigella damascena - do wysiewu na rabaty w ogrodzie. Obie są z tej samej rodziny roślin jaskrowatych Ranuncullaceae i mają wspólny rodzaj, różni je nazwa gatunkowa. Pierwsza posiada drobniejsze nasionka, kwiaty o barwie białej , często z błękitnym akcentem na końcówkach płatków. Zdarzają się pomarańczowe lub zielone przebarwienia – właśnie tej poświęcimy naszą uwagę ponieważ jest źródłem surowca wykorzystywanym w fitoterapii . Druga zaś o kwiatach kolorowych z nasieniem przeznaczonym do wysiewu na rabaty w ogrodzie, które zdobi swym niewątpliwym urokiem. Obie rosną doskonale również w naszym klimacie.

Nasienie kształt ma w jednej połowie boku zaokrąglony w drugiej zaś ścięty, zwężający się ku kanciastej nasady. Otoczka ziarna jest matowo-czarna o chropowatej powierzchni, wnętrze barwy białej. Nasiona są drobne do 2,5 mm długości oraz do 1,2-1,8 mm szerokości i grubości. Smak jest dość specyficzny, słodko-gorzki zarazem ostry o intensywnie korzennym aromacie.

                                                                                                                                                                             

Grafika 2

Naturoteka

Olej Oleum Nigellae sativae uzyskuje się metodą wytłaczania nasion Semen Nigellae sativae . Również charakteryzuje się specyficznym, słodko-gorzkim zarazem ostrym intensywnym korzennym, trudnym do przełknięcia smakiem. Jest bardzo stabilny ze względu na swoje właściwości przeciwutleniające, naturalny konserwant, może być przechowywany przez dłuższy czas. Osobiście twierdzę że doskonały jest niefiltrowany.

 Wiele surowców i produktów dostępnych obecnie na rynku figuruje pod skróconą nazwą : Czarnuszka np. egipska, brakuje mi tutaj nazwy gatunku. Czarnuszka siewna obecnie w Polsce nie jest Farmakopealna („ biblia” farmacji ) dlatego w medycynie konwencjonalnej nie figuruje jako lek. Czarnuszka „ Egipska ” jest potoczną nazwą suplementu lub przyprawy. Samo ziarno importowane może widnieć również pod nazwą :  marokańska, chińska lub nasze rodzime : polska. W fitoterapii liczy się nazwa gatunku : Czarnuszka siewna. Nigella sativa L..

W wielu publikacjach napotykamy wzmianki o wysokiej kulturze zastosowania Nigella sativa L., na terytorium Afryki północnej jako „lecząca wszystko prócz śmierci” np. marokańska „Panaceum na wszystkie dolegliwości”. Egipska zwana jest „Złotem faraonów”. Irak położony w Azji Południowo-Zachodniej może poszczycić się czarnuszką siewną bogatą w olejek eteryczny prawie tak samo jak Polska.

 Pamiętam jak mój znajomy, hodowca koni, pochodzący z Casablanki opowiadał o zastosowaniu czarnuszki siewnej w końskiej diecie. Zaznaczył takie właściwości : zwiększające laktacje, chroniące przed pasożytami i grzybami, zapobiegające kolkom oraz zwiększające wydolność oddechową – również koni w treningu, wzmacniające kości oraz odporność, znacznie wpływające na połysk i zdrowy stan sierści. 

W Polsce jest rośliną do niedawna powszechnie mało znaną, choć nie słusznie, gdyż uprawiana jest od niepamiętnych czasów, głównie na terenach południowej części naszego kraju.

W dziele „Herbarz Polski” z 1595 roku,doktor Marcin z Urzędowa wspomina : „Naydowałem ią… na roli i na Miedzach”. „Z Kwiatu Pszczoły noszą robotę : a nasienie może się zażywać iak gatunków poprzedzających”.

Znana również pod innymi nazwami np. Kąkolnica od zawsze na terenach naszej ziemi była stosowana jako przyprawa, głównie jako dodatek do pieczywa, serów czy mięs. Po za tym do wszelakich tak bardzo prozdrowotnych kiszonek, sporządzano również nalewki, łagodzono nią dolegliwości żołądkowe. Panna w zieleni od dawna znajdowała  zastosowanie również 

w celach kosmetycznych i upiększających także skutecznie redukując zmarszczki, regenerując komórki skóry. Czyniła ją zdrowszą i piękniejszą ( 15 % oleju z czarnuszki zmieszany np. z olejem konopnym ). W celu zachowania lepszej higieny aplikowano olej na strefy intymne w ten sposób odkryto również właściwości lubryfikujące i potęgujące doznania towarzyszące czynnościom prokreacyjnym. 

W powyżej cytowanym manuskrypcie znajdziemy również: „...zażywa się do przypraw kuchennych, a osobliwie chleb z nim pieczony zdaie się mieć smak przyiemniejszy”. „…, przynajmniej dawniejsi Lekarze przyznawali że …; pędzi wiatry, mocz, miesiączne, i oczyszczenie po porodzie”.

Józef Rostafiński autor „Zielnika ...” z 1893 roku mówi : „ Wonność utraconą przywraca”, „ używana na czczo sprzeciwia się wszelkim truciznom”, „Zbytnio używana do śmierci przywodzi”. Warto wspomnieć przysłowie z ziołolecznictwa ludowego „ iż wszystko dobre i lecznicze co z umiarem stosowane”.

CHARAKTERYSTYKA FITOCHEMICZNA NASION Semen Nigellae sativae z

CZARNUSZKA SIEWNA Nigella sativa L.

Skład fitochemiczny

Witaminy i minerały :

A, B1, B2, B3 - PP, B6, B9 - wit. M- kwas foliowy, wit. B 11, C, D, E, F.

Wapń, Żelazo, Miedź, Cynk, Fosfor.

Omega-3, Omega-6.

100 g nasion zawiera :

531 kcal.

proteiny 20.8g.

Tiamina 1.5 mg, Ryboflawina 0.1 mg, Pirydoksyna 0.5 mg, Niacyna 5.7 mg.

Wapń 185.9 mg, Żelazo 10.5 mg, Miedź 1.8 mg, Cynk 526.5 mg, Fosfor 526.5 mg, Kwas foliowy 0.061 mg.

Nasiona Semen z Nigella sativa L. : zawierają ok. 30% oleju tłustego w skład którego wchodzi ok. 2% OLEJKU ETERYCZNEGO = TYMOCHINON, ditymochinon, NIGELON, limonen, karwakrol, tymol. 

Grafika 3

Indian Journal of Natural Products and Resources

Henryk St. Różański skład chemiczny przedstawia w następujący sposób :

olej tłusty: 30-35%, olejek eteryczny: do 2,5%. Alkaloidy imidazolowe: NIGELLINA = nigelline-N-oxide, nigellon, nigellimina. Fitosterole: alfa-spinasterol, kampesterol, stigmosterol, stigmas 7-en-3-beta-ol. Witamina E. Saponiny trójterpenowe: MELANTYNA - melanthin, alfa-hederyna. Antrachinony. TYMOCHINONY, tymol, tymohydrochinony, KARWAKROL, t-anetol i 4-terpineol, alfa-pinen, p-cymen, taniny. Flawonoidy : triglikozydy kemferolu i KWERCETYNY. Bielmo zawiera aminokwas walinę.

Skład chemiczny oleju z nasion. Oleum Nigellae sativae: kwas olejowy, palmitynowy, erukowy, linolenowy, linolowy (55,8%), arachidonowy, mirystycynowy, stearynowy.

Zarys farmakodynamik wybranych składników fitochemicznych:

Tymochinon ma działanie silniej choleretyczne czyli pobudzające wydzielanie żółci, wspomagające pracę wątroby a nigelon silniej spazmolityczne czyli hamuje skurcze mięśni gładkich nacz. krwionośnych, przewodu pokarmowego i oskrzeli działając pośrednio poprzez receptory układu autonomicznego. Nie filtrowany olej działa ochronnie przed hiperhomocysteinemią indukowaną metioniną, prowadzącą do miażdżycy tętnic wieńcowych, mózgowych i obwodowej choroby naczyniowej. Olej przyczynia się do wzrostu obniżonego poziomu erytrocytów, białych komórek krwi, objętości krwinek w hematokrycie i odsetek neutrofilów.

W olejku destylowanym parą wodną, tymochinon wynosi 24-25%.

Frakcje octanu etylu wywołują apoptozę wielu komórek rakowych nie wpływając na proliferacje komórek prawidłowych śródbłonka oraz morfologię. Odwar hamuje wzrost ludzkich linii komórkowych raka wątroby oddziałowywując na syntezę DNA.

Tymochinon wywołuje apoptozę komórek gruczolaka krtani, kom. raka okrężnicy, kom. kostiakomięsaka. Tymochinon i ditymochinon wykazują cytotoksyczność wobec guza puchlinowego trzustki, chłoniakowi puchlinowemu Daltona, mięsakowi macicy oraz liniom komórek białaczkowych.

Wywołuje silne działanie przeciwzapalne wraz z wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi działanie przeciwwrzodowe. Obniża poziom mocznika. Antyoksydacyjny. Przeciwgrzybiczny.

Wodny wyciąg z nasion wykazuje działanie przeciwcukrzycowe poprzez obniżenie stresu oksydacyjnego oraz utrzymanie integralności komórek trzustkowych korzystnie wpływa na jej regeneracje i proliferacje. Usprawnia obwodowy metabolizm glukozy oraz zwiększa sekrecje insuliny i redukukcji jelitowej absorpcji glukozy.

Zwiększając ilość 5-hydroksytryptaminy znajduje zastosowanie w neurologii. Skuteczny w łagodzeniu neuropatii obwodowych, epilepsji.

Melanina wpływając na ekspresję cytokin działa immunoregulująco.

Flawonoidy w organizmie wykazują działanie przeciwutleniające, chronią DNA zmniejszając w ten sposób występowania mutacji powodujących nowotwory. Chroniąc LDL od ataku aktywnych form tlenu, hamują narastanie blaszek miażdzycowych. Kwercetyna poprzez uszczelnianie naczyń krwionośnych utrudnia bakteriom wniknięcie do tkanek organizmu wykazuje aktywność hipoglikemiczną, zwiększa zawartość glikogenu wątrobie, redukuje stres oksydacyjny oraz zachowuje integralność komórek trzustki.

Wszystkie składniki czynne zawarte w nasionach Semen Nigellae sativum L. szczegółowo wymienione w dziale składniki fitochemiczne wspólnie tworzą ogromny potencjał, zaznaczam jednak że głównym składnikiem aktywnym jest : TYMOCHINON.

Liczne badania kliniczne dostępne w publikacjach medycznych uwierzytelniają skuteczny dynamizm fitofarmakologiczny : antynowotworowy, ochronny przed promieniowaniem radioaktywnym, hipoglikemiczny, silnie antybiotyczny, antybakteryjny, antywirusowy, przeciwgrzybiczy, przeciwzapalny, przeciwpasożytniczy, silnie żółciotwórczy, ochronny na żołądek i regenerujący układ oddechowy, wątrobę, mózg, miąższ nerek – hamujący indukcje formowania się kamieni nerkowych oraz obniżanie stężenia szczawianu wapnia w moczu, przeciwwrzodowy, odtruwający, odkażający układ pokarmowy i oddechowy, moczopędny, przeciwobrzękowy, uspokajający, przeciwbólowy, wzmacniający kościec, stabilizujący układ hormonalny, regulujący gospodarke tłuszczową, redukujący masę ciała, regenerujący jędrność biustu po zakończeniu laktacji.

Doktor Henryk Stanisław Różański w wielu swoich publikacjach bazując często na szwajcarskich pracach przedstawia działanie : tymochinonu i nigelliny hamujące 5-lipooksygenazę, blokujące indukowalną syntazę tlenku azotu, hamujące odczyn autoagresji immunologicznej. Immunostymulujące , pobudzające proliferazę limfocytów, syntezę interferonu, zwiększające liczbę limfocytów cytotoksycznych. Hamujące syntezę prostaglandyn. Poprzez obniżanie poziomu glukozy we krwi zmniejszające ryzyko powstawania zatorów i zakrzepów, rozszerzające oskrzela i przerywające atak astmy. Olej z czarnuszki siewnej odtruwa miąższ wątroby. 

Wszelkie problemy zdrowotne Szanownego Grona czytelników należy skonsultować z lekarzem medycyny konwencjonalnej. Przedstawiając właściwości fitoterapeutyczne korzystam z publikacji medycznych – wiele z opisanych tam badań zostało przeprowadzone na ludziach oraz na zwierzętach często w warunkach laboratoryjnych. Posiłkuję się również autorytetem z dziedziny fitoterapii. Opowiadam również o swoim własnym doświadczeniu. Zaznaczam, że zdobywam wiedzę tylko i wyłącznie z osobistej ciekawości.

Ogromny koncern którego nazwa widnieje na większości opakowań produktów przetworzonej żywności, starał się uzyskać licencje na uprawę czarnuszki siewnej. Dążąc do przywłaszczenia patentu na wykorzystanie jej właściwości. Bezskutecznie, bo za żadne pieniądze nie da się opatentować natury :-) ... hmmm ... istnieją wyjątki, ale nie chcę tracić energii i o nich opowiadać. Polityki globalnej nie zmienię, mogę za to zmieniać siebie samą - postępować tak jak chciałabym widzieć świat. 

Zastosowanie w fitoterapii : 

nowotwory, ochrona przed promieniowaniem w tym radioaktywnym, cukrzyca, miażdżyca, osteoporoza, bóle kości, nadciśnienie, zmniejszanie ryzyka powstawania zatorów i zakrzepów, zakażenia grzybami chorobotwórczymi między innymi Candida, Cryptococcus, zakażenia, infekcje, bakteryjne w tym Helicobacter pyroli . Choroby autoimmunologiczne. Astma, nieżyt tchawicy, oskrzeli, krtani, gardła, stany zapalne płuc, kaszel, nieżyt oraz zapalenie zatok bocznych nosa, kamica żółciowa, zastoje żółci, stan zapalny wątroby, nerek, kamienie nerkowe, wysokie stężenie szczawianu wapnia w moczu, nieżyt przewodu pokarmowego, wszelakie choroby pasożytnicze, choroba wrzodowa, biegunka, skąpomocz, obrzęki,choroby układu płciowego i skóry, choroby uczuleniowe, alergie, atopowe zapalenie skóry, łuszczyca, trądzik ostry i przewlekły, wypryski, dermatozy, bóle różnego pochodzenia, neuropatia, stany zapalne, skurcze, zaburzenia hormonalne.

Astma, nieżyt tchawicy, oskrzeli, krtani, gardła, stany zapalne płuc, kaszel, nieżyt oraz zapalenie zatok bocznych nosa – czarnuszkomiód, nalewka, olej.

Schorzenia przebiegające na podłożu autoagresji autoimmunologicznej, alergie, choroby uczuleniowe, atopowe zapalenie skóry, łuszczyca, trądzik ostry i przewlekły, wypryski, dermatozy – olej, nalewka, macerat, przy zmianach skórnych : dodatkowo - zewnętrznie, wcieranie oleju w skórę.

W celach kosmetycznych, upiększających urodę, łagodzących wszelakie zmarszczki oraz poprawiających zdrowie i wygląd skóry – olej wewnętrznie oraz zewnętrznie ( do 15 % oleju z czarnuszki w stosunku do ilości wyjściowej objętości kremu ). Dodatkowo zaleca się stosowanie pilingu z makuchu lub zmielonych nasion w celu oczyszczenia i polepszenia ukrwienia skóry.

Kuracje antyoksydacyjne – olej, macerat.

Odtruwanie miąższu wątroby i nerek jednocześnie działanie osłaniające – macerat, olej, napar, odwar.

Skąpomocz – olej, macerat, odwar.

Kamica żółciowa, zastoje żółci – olej, macerat.

Kamienie nerkowe – nalewka, olej.

Nowotwory – destylat, olej, odwar, napar.

Czarnuszka siewna zapobiega uszkodzeniom komórek przy radioterapii.

Napromieniowanie w tym radioaktywne – macerat, odwar, olej.

Cukrzyca – olej, macerat, napar, odwar.

Miażdżyca –olej, macerat, macerat kwaśny, odwar.

Osteoporoza, bóle kości – macerat, olej.

Nadciśnienie – olej, macerat, odwar, napar.

Neuropatia, epilepsja – macerat, olej.

Zakażenia grzybami chorobotwórczymi między innymi Candida, Cryptococcus, infekcje, zakażenia, zak. bakteryjne ( również Helicobacter pyroli- przy kuracji warto łączyć z propolisem ) i grzybowe : olej, macerat, nalewka, destylat.

Wrzody – olej, macerat, odwar.

Infekcje i stany zapalne narządów płciowych – napar ( płukanie ), olej ( smarowanie ).

Wszelakie choroby pasożytnicze : olej .

Przeciwbólowe i rozkurczowe – olej, macerat, odwar.

Właściwości nasion  czarnuszki siewnej są silnie działające, efektywne w działaniu a zarazem nie wywołują znaczących skutków ubocznych. Jako środek aktywny fitochemicznie wymaga jednak precyzyjnego stosowanie, nie przekraczania zalecanych dawek. Przy zastosowaniu kuracji należy prowadzić bogatą dietę w składniki odżywcze.

W celu ustalenia odpowiedniej dawki do wywołania określonego i pożądanego efektu, zaleca się konsultacje z zielarzem – fitoterapeutą. Dawkowanie wymaga indywidualnego podejścia gdyż dawka ustalana jest uwzględniając : wiek, wagę, osobniczą wrażliwość, stan zdrowia, warunki fizjologiczne ( ewentualnie płeć ).

 

 Przepisy oraz niektóre dawki :

Zmielone nasiona : 2-3 g, 2-3 razy dziennie . Olej : 500 – 1000 mg, 2-3 razy dziennie.

W przypadku pierwszego kontaktu z tym bardzo intensywnie aromatycznym smakiem, po spożyciu oleju 1 ml ( ok. 2,5 ml - zawartości łyżeczki ), polecam popicie kefirem, maślanką lub jogurtem - ta czynność skutecznie wysłania jamę ustną i ujarzmia silnie pobudzone kubki smakowe.

• Nalewka ( Tinctura- Semen Nigellae sativae) - 1 : 3 (jedną część pyłu z nasion zalać 3 cz.) alkoholu 70 %, dokładnie wymieszać, szczelnie zakręcić, codziennie delikatnie wstrząsnąć po 2-4 tygodniach przefiltrować. Stosować z dodatkiem miodu np. z mlekiem, po 5 ml 2-3 x dziennie.
• Odwar ( Decoctum- Semen Nigellae sativae ) wodny : zmielone nasiona zalać letnią wodą w stosunku 1:5 powoli doprowadzić do wrzenia, gotować 5 minut po czym odstawić na 30 minut pod przykryciem. Dzienną dawkę 250 ml podzielić na 3 porcje, pić powoli .
• Macerat ( Macerationis -Semen Nigellae sativae ) - sproszkowane nasiona 20g (2 pełne łyżki stołowe ) zalać wodą 250ml o temperaturze pokojowej ok. 21 stopni C. Po sześciu godzinach odcedzić. Wykorzystać w ciągu 24 godzin.
• macerat kwaśny - na 100g wody 0,5g kwasu cytrynowego.
• Napar ( Infusa- Semen Nigellae sativae )- zalać mielone nasiona lub proszek ( ok. 1 łyżka ) wrzącą wodą 250 ml, zamieszać, parzyć pod przykryciem, po 30 minutach odcedzić.
• Czarnuszkomiód - sproszkowane nasiona zmieszać z miodem i wódką w stosunku 1:1:1. 1 łyżka 2 x dziennie.

Sposób stosowania : Pierwsza dawka na czczo, druga około południa, trzecia 3 godziny po kolacji przed snem.

W celach profilaktycznych zaleca się stosowanie oleju z czarnuszki siewnej np. do sałatek oraz nasion całych, mielonych czy sproszkowanych jako przyprawy dla urozmaicenia, polepszenia trawienia, nadania wartości odżywczych i protekcyjnych dla zdrowia.

Jako przyprawa np. do pieczywa, serów, kiszonek, do mieszanek soli ziołowych.

•  Olej ( Oleum Nigellae sativae )- pozyskuje się z wytłaczania nasion.

• Całe nasiona ( Semen - Nigellae sativae )
• Zmielone nasiona – zmielone do średnicy 0,5 mm.
• Proszek z czarnuszki - nasiona zmielone na pył.
• Obróbka mielenia jak i proszkowania nasion powinna mieć miejsce tuż przed spożyciem w celu uniknięcia utraty tłuszczu i zawartego w nim najcenniejszego olejku eterycznego.
• Makuch – pozostałość po wytłoczeniu oleju.
• Czarnuszkomiód.
• Nalewka ( Tinctura- Semen Nigellae sativae)
• Macerat ( Macerationis -Semen Nigellae sativae )
• Odwar ( Decoctum- Semen Nigellae sativae )
• Napar ( Infusa- Semen Nigellae sativae )
• Destylat  

Respektując i szanując zjawiska zachodzące w przyrodzie, zwalniając na trochę ten obecnie pędzący rytm życia ... przebywając na łonie natury ... poświęcając więcej czasu na jej obserwację ... ucząc się zachodzących w niej zjawisk, mamy szansę, zaczerpnąć bezcenną wiedzę o wielkiej mocy świata roślin.

Z pomocą wykwintnych zielarzy-fitoterapeutów oraz znakomitych badaczy naukowych poznajemy ogromny potencjał ziół wraz z sposobem jego wykorzystania, który gwarantuje zachowanie zdrowia ciała, ducha ... umysłu.

Wybranie drogi ziołolecznictwa wraz z ograniczeniem spożywania przetworzonej, zafałszowanej, syntetycznie konserwowanej, pełnej środków chemicznej „ochrony” roślin żywności jest jednak nie łatwe, pracochłonne i wymaga otwartego umysłu.

Praca autorstwa :

Dorota Piotrowska 

NATUROTEKA

naturoteka@onet.pl

BIBLIOGRAFIA

Źródła:

• Lucjan Rutkowski Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006.
• Teresa Wielgorz : Wielka księga ziół polskich. Poznań. Publicat S.A.,2008.
• Leonidas Samachowiec. Kompendium fitoterapii dla lekarzy i farmaceutów medycyny. Volumed Wrocław. 1995.
• Rumińska A, Ożarowska A. Leksykon roślin leczniczych. Warszawa 1990.
• La Biblioteca della Natura Erbe. Lesley Bremness. Edic. Italiana.R. C. S. Libri S.p.A., Milano 1994-2006.
• Nigella sativa L. - związki czynne, aktywność biologiczna. Dorota Mańkowska, Wiesława Byłka. Herba Polonica. 55 No 1 2009.
• Herbarz polski, to iest o przyrodzeniu ziół y drzew rozmaitych, y innych rzeczy do lekarstw należących. Księgi Dwoie Doktora Marcina Vrzędowa. Kraków w Drukarni Larzazowey Roku Pańskiego M, D. VC. ( Rok : 1595 ).
• Stary Testament. Księga Izajasza 28 : 25, 27.
• Józef Rostafiński. Zielnik Czarodziejski. W Krakowie Nakładem Akademii Umiejętności. Rok 1893.
• „Nasiona roślin leczniczych jako lek i surowce zielarskie – cz. pierwsza”. Panacea Nr. 4 (25 ), październik- grudzień 2008.
• Zielarstwo i metody fitoterapii dr Henryk St. Różański Krosno 1990-1994.
• http://www.rozanski.ch/fitoterapia1.htm 28.05.2016.
• Czarnuszka siewna Nigella sativa L. (Ranunculaceae). Dr. Różański Poznań 2004-2008. Gram zdrowia http://gramzdrowia.pl/dr-henryk-rozanski/gower/czarnuszka-siewna-nigella-sativa-l-ranunculaceae.html 28.05.2016.
• Witaminy – Vitaminum – witaminoterapia. Henryk St. Różański Poznań-Krosno 2002-2004. http://luskiewnik.strefa.pl/biochemia/vitaminum.html 25.05.2016.
• Black seed products http://www.blackseedproducts.com/faqs/10-q-what-are-the-nutritional-components-of-black-seed.html 29.05.2016.
• Katedra i Zakład Farmakologii http://www.farmakologia.ump.edu.pl/ 26.05.2016.
• Indian Journal of Natural Products and Resources
  Vol. 1(4), December 2010, strona 411. 27.05.2016.
  Nigella sativa Linn. - A comprehensive review, autor Padmaa M Paarakh
  Biochem Pharmacol. 2012 Feb 15;83(4):443-51. doi: 10.1016/j.bcp.2011.09.029. Epub 2011 Oct 10.Thymoquinone: potential cure for inflammatory disorders and cancer. Woo CC, Kumar AP, Sethi G, Tan KH

Urol J. 2007 Spring;4(2):86-90. Ethanolic extract of nigella sativa L seeds on ethylene glycolinduced kidney calculi in rats. Hadjzadeh MA, Khoei A, Hadjzadeh Z, Parizady M.

http://nopr.niscair.res.in/bitstream/123456789/10825/1/IJNPR%201(4)%20409-429.pdf

Publikacje Medyczne : http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed 25.05.2016.

• Khan MA. Chemical composition and medicinal properties of Nigella sativa L. Inflammopharmacology 1999;9;7(1):15-35.
• Anderson S. Floral costs in Nigella sativa ( Ranunculaceae ) : compensatory responsens to perianth removal. American J Bot 2005  Feb;92(2):279-83. doi: 10.3732/ajb.92.2.279.
• Salem ML. Immunomodulatory and therapeutic properties of the Nigella sativa L. Seed. International Immunopharmacology 2005  Dec;5(13-14):1749-70. Epub 2005 Jul 1.
• Zaoui A, Cherrah Y, Mahassini N, Alaoui K, Amarouch H, Hassar M. Acute and chronic toxicity of nigella sativa Fixed oil. Phytomedicine 2002 Jan;9(1):69-74.
• Boskabady MH, Shafei MN, Parsaee H. Effects of aqueous and macerated extracts from Nigella sativa on guinea pig isolated heart activity. Pharmazie 2005  Dec;60(12):943-8.
• Shafei MN, Boskabady MH, Parsaee H. Effect of aqueous extract from Nigella sativa L. On guinea pig isolated heart Indian J Exp Biol 2005 Jul;43(7):635-9.
• El-Obeid A, Al- Harbi S, Al- Jomah N, Hassib A. Herbal melanin modulates tumor necrosis factor alpha (TNF-α), interleukin 6 (IL- 6) and vascular endothelial growth factor (VEGF) production. Phytomedicine 2006  May;13(5):324-33. Epub 2005 Sep 19.
• Thabrew ML, Mitry RR, Morsy MA, Hughes RD. Cytotoxic effects of a decoction of Nigella sativa, Hemidesmus indicus and Smilax glabra on human hepatoma HepG2 cells. Life Sci 2005  Aug 5;77(12):1319-30.
• Kanter M. Effects of Nigella sativa and its Major Constituent, Thymoquinone on Sciatic Nerves in Experimental Diabetic Neuropathy. Neurochemical Research 2008  Jan;33(1):87-96. Epub 2007 Aug 23.

ŹRÓDŁA ILUSTACJI

Grafika 1

Nigella sativa - Köhler–s Medizinal-Pflanzen „Rośliny medyczne” Franz Eugen Köhler (1887)

Gafika 2

Naturoteka

Gafika 3

Indian Journal of Natural Products and Resources

Vol. 1(4), December 2010, strona 411

Nigella sativa Linn. - A comprehensive review

autor Padmaa M Paarakh